Gepubliceerd 07 juli 2013 | Door tom ribbens
In een vorig artikel schreef ik al iets over transitie, dat ik geraakt was door een documentaire hierover en dat ik dit begrip wilde gaan onderzoeken als mogelijkheid om hier iets mee te doen wat betreft mijn werk. Ik ben nu het boek van Rob Hopkins aan het bestuderen, dat heet Het transitie handboek met als ondertitel Van olie-afhankelijkheid naar lokale veerkracht. Een paar weken terug ontmoette ik Peter Vermijs. Via zijn buurvrouw en vriendin van Gebi en mij had hij gehoord van Pluk&Plenty en samen met haar kwam hij op een zaterdag kijken. Hij vertelde dat hij in de wijk Theresia bezig was met een stadstuin, waarin hij ook een moestuin wilde aanleggen, waar dan dagbesteding kon plaats vinden, maar ook sociale activering van uitkeringsgerechtigden. Zo kreeg ik plots een project op mijn pad waarin transitie in de buurt concreet zou kunnen worden. Ik ben in ieder geval uitgenodigd om in september mee te praten over dit boeiende project, waarbij verschillende disciplines zoals duurzaamheid, kinderopvang, bepaalde vormen van zorg, dagbesteding, activering en cultuur worden gecombineerd tot een infrastructuur van de toekomst voor de buurtbewoners van deze wijk in Tilburg.Naar aanleiding van deze transitie-activiteiten besloot ik een tekst te schrijven over transitie in de buurt of wijk en wat dit voor de gemeente Tilburg zou kunnen betekenen in het kader van een nieuwe vorm van (sociale) activering van mensen zonder baan.
Economische crisis als nieuwe realiteit
Sinds 2008 is er een economische crisis gaande die momenteel op vele vlakken voelbaar is. Een van deze gebieden is de activering en re-integratie van werkelozen naar betaald werk. Binnen een paar jaar is het budget binnen de gemeente Tilburg met 75% afgenomen. Toch zie je dat de manier van activering naar werk nauwelijks verandert. Uitkeringsgerechtigden worden vanuit een oude manier van denken nog dwingender in een nog kortere tijd richting betaald werk geleid, dat er op dit moment door de economische crisis niet is. De tijd dat onze economie nog genoeg betaald werk schept, lijkt voorbij. Sterker nog; we zien dat de huidige economie juist sterk bezuinigt op menselijke arbeid. Dat zal in de nabije toekomst niet veranderen. Het lijkt er dus op dat ons oude economisch denken over werk en activering naar werk niet het resultaat oplevert dat we eigenlijk willen. Dit nodigt ons uit om op een andere, nieuwe manier naar werk en werkelozen te kijken, die de oude manier niet volledig hoeft te vervangen, maar in ieder geval wel aanvult.De oude manier is gebaseerd op de gedachte dat de betaalde baan de ultieme plek is waar enerzijds geld wordt verdiend en waar anderzijds de werkende zijn kwaliteiten kan aanbieden aan de samenleving. Dit uitgangspunt heeft voor een lange tijd redelijk goed gewerkt. We zijn nu echter in een andere realiteit aangeland. Een economische crisis, waarbij het de vraag is of we een terugkeer kunnen verwachten naar de materieel overvloedige tijden van het begin van deze eeuw of dat we ons denken over werk en werkeloosheid moeten aanpassen aan de huidige realiteit van schaarste aan betaald werk. Met als gevolg dat de kwaliteiten en talent van veel mensen, ook jongeren, onbenut blijven en niet dienstbaar worden gemaakt aan de gemeenschap. Potentie van veel mensen lijkt, als we vasthouden aan de oude manier van activering en re-integratie, op te drogen en dat is zonde. Zowel voor het individu als voor de gemeenschap.
Een nieuwe manier van kijken naar werk en werkeloosheid
De uitdaging waar we voor staan is om een nieuw toekomstbeeld te scheppen waarbij nieuwe voorwaarden worden geschapen voor mensen zonder betaalde baan om hun talent en kwaliteiten in te zetten voor de gemeenschap en tegelijkertijd een duurzame samenleving te creëren met meer gezondheid, duurzaamheid, veiligheid en onderlinge verbindingen. Een nieuw paradigma, een nieuwe manier van kijken. In een duur woord zou je dat transitie kunnen noemen. Transitie als natuurlijke en logische overgang van de ene realiteit naar een volgende realiteit, omdat vormen nu eenmaal aan verandering onderhevig zijn en het mens eigen is om zich aan deze veranderingen aan te passen. Deze tekst wil contouren schetsen voor zo’n nieuw toekomstbeeld en concreet handvatten aanreiken om de overstap te maken naar deze nieuwe realiteit. Het zou als discussiestuk kunnen gelden voor verschillende partijen in de stad om in gesprek te gaan over een nieuwe vorm van activering in Tilburg.
Het bijzondere van de stad Tilburg is dat er van oudsher vanzelf initiatieven van onderaf worden ontwikkeld. Wat als eerste in me opkomt is bv. Festival Mundial of wat nu Traverse wordt genoemd als initiatief van Pater Poels. Er zijn nog veel meer voorbeelden, ook op dit moment in deze tijden van economische crisis. Ik denk dat de gemeente Tilburg nu voor de keuze staat om deze initiatieven om te zetten tot beleid. Niet een beleid dat dwingt of stuurt, maar een beleid dat faciliteert en mogelijk maakt.Wat op de allereerste plaats nodig is voor deze overgang of transitie, is dat er niet alleen en eenzijdig wordt gedacht vanuit geld (economie), maar vanuit mensen en menselijke waarden. We leven in een tijd die duidelijk maakt dat onze oude manier van denken, waarbij economische waarden (concurrentie, efficiëntie, winst maken, rendement etc.) centraal staan, zijn grenzen heeft bereikt. De klimaatverandering en het opraken van natuurlijke grondstoffen maken deze grenzen zichtbaar. We kunnen ons niet aan deze werkelijkheid onttrekken en net doen alsof er niets aan de hand is. We zullen moeten inzien dat arbeid niet op de eerste plaats een economisch gegeven is, maar een menselijk gegeven met menselijke waarden als uitgangspunt. Dit vraagt een fundamenteel andere benadering! Met deze andere benadering maken we namelijk de potentie vrij die in ieder mens aanwezig is, een potentie die we als gemeenschap hard nodig hebben.
Veel frustratie en verkeerd beleid komt voort uit het feit dat geld vaak op de eerste plaats wordt gezet. We hebben de overtuiging dat dit uitgangspunt goed is voor zowel het individu als voor de gemeenschap. De realiteit spreekt dit echter steeds meer tegen. Dat wordt in deze tijd van economische crisis duidelijk. Een controlerend beleid dat uitgaat van louter rationele, economische motieven gaat namelijk uit van angst en wantrouwen en niet van vertrouwen. En dat vertrouwen is precies wat mensen nodig hebben. Hoofd en hart dienen met elkaar in balans te zijn en zo moeten we naar mensen kijken. Willen we recht doen aan hun potentie, aan hun kwaliteiten en talent. Vanuit het loslaten van dit oude beeld waarin geld centraal staat en niet de potentie van de mens, gaan we anders naar mensen kijken. Met name uitkeringsgerechtigden die een beroep doen op een bijstandsuitkering. Beleid is nu dat deze zo snel mogelijk op het spoor gezet dient te worden naar betaald werk. Deze baan gerichte manier werkt in de huidige realiteit onvoldoende en doet geen recht meer aan de wens van iedere mens om zich dienstbaar te maken aan de gemeenschap. Vanuit een wens, vanuit verlangen. En niet omdat het moet omdat iemand anders zijn uitkering kwijt raakt (angst dus).
In dialoog met de uitkeringsgerechtigde
Deze economische crisis met zijn grote gebrek aan betaalde banen biedt ons de mogelijkheid om anders naar werkelozen te kijken en hun ook op een andere manier te benaderen. Deze andere manier is de nieuwe basis voor de activering van uitkeringsgerechtigden naar werk. Dat zou een betaalde baan kunnen zijn, maar is niet het eerste uitgangspunt. De vraag die we vanuit oprechte dialoog aan bijstandsgerechtigden zouden kunnen stellen is; wat zou jij op dit moment kunnen bijdragen aan de gemeenschap? Door de casemanager wordt hier serieus en met interesse naar gevraagd zodat na een gesprek een waarachtig beeld ontstaat van de kwaliteiten, de capaciteiten, de mogelijkheden en beperkingen van de betreffende persoon.
Dan komt de volgende stap. Deze kwaliteiten worden direct ingezet in de buurt of de wijk waar deze persoon woont. De buurt wordt de plek waar de eerste, sociale activering van mensen zonder betaald werk gaat plaats vinden. Het gesprek met de casemanager zou ook in de buurt of wijk plaats kunnen vinden, bv. in het voormalig buurtcentrum dat als kern dient voor deze nieuwe vorm van activering. Sociale Zaken zou namelijk een onderscheid kunnen gaan maken tussen casemanagers voor activering en casemanagers voor rechtmatigheid. Activering vindt plaats vanuit de buurt of wijk, uitkeringsgerechtigden worden hier uitgenodigd voor gesprekken. Rechtmatigheid kan centraal plaatsvinden op het stadskantoor of hoe dit ook gaat heten in de toekomst. Sociale Zaken kan kijken welke casemanagers geschikt zijn voor de ene functie en welke voor de andere. Activering begint in de buurt of wijk
De eerste activering van uitkeringsgerechtigden zal dus beginnen in de directe omgeving van de buurt of wijk. Het werk dat in de wijk zal ontstaan heeft te maken met duurzaamheid, met gezonde voeding, met het reduceren van de uitgaven van de bewoners, met hergebruik en reparatie van bestaande producten. Dit helpt namelijk aan twee kanten. Op de eerste plaats kan de uitkeringsgerechtigde zijn kwaliteiten direct in de buurt in zetten en ten tweede zullen deze activiteiten hem helpen om zijn kosten te drukken. We denken hierbij aan de volgende activiteiten, initiatieven;
- een grote moestuin waar mensen (betaald werkenden en uitkeringsgerechtigden) in kunnen werken, maar ook hun groentes kunnen plukken voor het avondeten.
- een eetplek in het eerder genoemde buurtcentrum, waar meerdere malen per week gekookt en gegeten wordt met de groentes uit die moestuin. Uitkeringsgerechtigden kunnen hier werken, er kan door bewoners uit de buurt worden gegeten. Het is een plek waar ontmoeting en uitwisseling plaats vindt. Nogmaals; de gemeente hoeft dit niet te organiseren, maar het wel te faciliteren.
- reparatieplek voor kapotte spullen (hier zijn ook reeds voorbeelden van in Tilburg).
- een plek waar je spullen kunt ruilen, zou allemaal in dat buurtcentrum kunnen.
- een verzamelbak waar vragen van buurtbewoners en aanbod van uitkeringsgerechtigden, maar ook mensen met een baan die vrijwilligerswerk willen doen, samen komen. Digitaal te bekijken.
- in het buurtcentrum bieden uitkeringsgerechtigden vanuit hun creatieve vermogen workshops en cursussen aan op diverse gebied vanuit het eigen talent en interesse. Eenmanszaakjes van uitkeringsgerechtigden worden ondersteund. Er ontstaat een bonte bedrijvigheid, waarbij een uitwisseling plaats vindt tussen kwaliteiten, talent en goederen.
- per buurt zullen er activiteiten ontstaan, omdat het karakter van iedere buurt anders is.
- mensen zonder baan en met baan werken samen, bv. in het verzorgingstehuis waar dusdanig wordt bezuinigd dat de betaald werkende geen tijd meer heeft om een praatje te maken met een bewoner. Een uitkeringsgerechtigde kan dit gat opvullen. Kinderopvang is een ander voorbeeld, waar uitkeringsgerechtigden iets kunnen betekenen voor mensen met een baan.
Zo ontstaat het beeld van een nieuwe dynamiek in de wijk, die nu reeds sporadisch in de stad aanwezig is. Een economisch vrije zone, waarin een uitwisseling plaatsvindt van kwaliteiten, talent en goederen met gesloten beurzen die het mogelijk maakt dat uitkeringsgerechtigden zich enerzijds dienstbaar maken aan de maatschappij en die anderzijds kosten bespaart voor mensen met weinig geld. Op deze manier naar werk kijken, namelijk vanuit de eigen inbreng, de eigen verantwoordelijkheid, de eigen motivatie van de uitkeringsgerechtigde, maakt het mogelijk dat er geen werkeloosheid meer bestaat. Puur omdat werkeloosheid niet meer gekoppeld is aan het wel of niet hebben van een betaalde baan. Het baan-denken wordt als eenzijdig kader losgelaten en wordt vervangen door de mens, zijn potentie, kwaliteiten en talent als uitgangspunt te nemen.
Vanuit deze situatie dat uitkeringsgerechtigden actief zijn in de eigen wijk of buurt is het voor de casemanager die verantwoordelijk is voor de activering veel makkelijker in te schatten wanneer en hoe deze klant de stap kan zetten naar betaald werk. Dit hoeft dan niet zo’n lang of uitgebreid traject te zijn, maar kan direct gekoppeld zijn aan betaald werk. Een ervaringsplek binnen een bedrijf, evt. in de wijk of buurt zelf, een stage, een proeftijd, een daadwerkelijke baan. Zo wordt voorkomen dat er mensen op traject worden gezet die daar nog niet aan toe zijn of waarvoor dit niet geschikt is. Dit bespaart geld, maar scheelt ook frustratie bij zowel de casemanager als de uitkeringsgerechtigde. Ik durf te wedden dat deze manier, deze nieuwe manier van activering waarbij de mens, zijn motivatie, zijn kwaliteiten en talent centraal staat en niet het geld of het verdienmodel uiteindelijk meer mensen aan een baan helpt dan nu het geval is met de oude manier van activering en re-integratie.
Transitie en duurzame energie
Activering op een nieuwe manier vanuit een nieuwe manier kijken naar werk en werkeloosheid is een onderdeel van transitie. Een ander deel is duurzaamheid. Dit valt wellicht niet direct onder het kopje Sociale Zaken of re-integratie, maar maakt wel deel uit van de kostenbesparing van uitkeringsgerechtigden, waardoor wellicht op lange termijn ook de uitkeringen omlaag zouden kunnen, omdat de eerste levensbehoeftes een stuk goedkoper zijn geworden. Het gaat hier over de mogelijkheid om woningen duurzamer, energie zuiniger te renoveren en te bouwen. De gemeente Tilburg zou hier woningbouwverenigingen toe kunnen oproepen en evt. financieel belonen. Zonnepanelen, windenergie, aardwarmte zijn hier mogelijkheden. Wat er momenteel ontstaat in bv. de wijk Armhoefse Akkers (De Energiefabriek) is het collectief aanschaffen van zonnepanelen. Stichting stadstuin Theresia zou dit ook willen realiseren!
Wat de gemeente Tilburg daarnaast nog zou kunnen stimuleren is het mogelijk maken voor mensen met een baan om 1 dag vrijwilligerswerk te doen in de buurt of wijk. Men zou bedrijven en organisaties in Tilburg hiervoor financieel kunnen belonen. Transitie is niet alleen iets voor mensen zonder baan. Mensen met een baan zijn vaak overbelast en komen niet toe aan een sociale bijdrage aan de directe omgeving. Terwijl ze dit bv. wel heel graag zouden willen. Zo ontstaat er ook voor hen een gezondere balans tussen privé en werk.
Plaats een Reactie
Meepraten?Draag gerust bij!