We leven in een spannende, opwindende, maar voor veel mensen een chaotische en beangstigende tijd. Vooral als je je basis, je gevoel van veiligheid, je hoop buiten jezelf, in de groep zoekt. Het lijkt wel of alle heilige huisjes omver worden geblazen, als je alleen al kijkt naar de politieke stromingen van dit moment. Links lijkt wel rechts en rechts lijkt wel links, zelfs communistisch als je ziet hoe de van oorsprong liberale partijen als de VVD en D66 vanuit een collectivistische visie de overheid steeds meer macht en controle willen geven. Wat ten koste gaat van het individu, die wordt gewantrouwd zoals normaal linkse partijen dat doen. Logisch dat links op zijn beurt hier geen antwoord op heeft en hierdoor de weg net als rechts kwijt lijkt te zijn.

Vandaag was ik in Utrecht en liep de prachtige boekenzaak binnen aan de Oudegracht en vond daar het door de Koninklijke Bibliotheek opnieuw uitgebracht boek van Maria Sibylla Merian oorspronkelijk uit 1705. Hierin 60 prenten van de verandering der Surinaamsche insecten, met name rupsen op tropische vruchten die de metamorfose ondergaan naar vlinders. Als ik dan de nauwkeurige beschrijving van Merian lees van deze wonderbaarlijk en door de wetenschap nog steeds niet goed begrepen transformatie, komt bij mij de vraag op; en hoe zit het dan met de mens? Zijn wij als mens zo ééndimensionaal, materialistisch, zoals wij ons dat soms voorstellen in onze maatschappij of is de mens ook in staat tot een soort van metamorfose zoals een rups die een vlinder wordt?

Je zou kunnen zeggen dat we leven vanuit het gedachtengoed van wat wij graag de Verlichting noemen, waarbij de scheiding wordt gemaakt tussen materie en geest. Iets is pas waar als het zichtbaar is vanuit bv. empirisch onderzoek. Dat heeft grote invloed gehad op ons Westers mens- en wereldbeeld, dat eigenlijk is gereduceerd tot een één dimensionele, rationele laag. Ik denk, dus ik ben, zoals Descartes stelde. De wereld, maar ook wij mensen zijn in die visie het gevolg van mechanische, zichtbaar biologische en scheikundige reacties, die door de hersenen worden aangestuurd. Niet voor niets floreert de farmaceutische industrie en was het belangrijkste antwoord op het Coronavirus de vaccinatie. Hoe kunnen we vanuit deze zogenaamde Verlichte visie hoop putten en een antwoord vinden op de chaotische en beangstigende tijd waarin we nu leven? Immers als de zin van het leven louter in de materie wordt gezocht, is eigenlijk het enige antwoord dat we vanuit onze hedendaagse dominante, reguliere mens- en wereldvisie hebben dat het leven geen zin heeft en niet meer is dan een ‘schitterend ongeluk’, zoals dat heette in de veel bekeken serie van de VPRO in de jaren 90 van de vorige eeuw. Daar waar de rede van de Verlichting destijds een antwoord was op het autoritaire en dogmatische geloofsdenken van de kerk, lijkt deze stroming nu zelf ten onder te gaan aan autoritair groepsdenken, waarbij het individu, waar het in eerste instantie voor opkwam, wordt klemgezet.

Misschien is de houdbaarheidsdatum waarop wij naar onszelf als mens en naar het leven kijken wel bereikt en dienen we op zoek te gaan naar een nieuwe, meer verbindende en holistische manier van kijken naar de werkelijkheid. Misschien is het wel zo dat we als mens niet eendimensionaal zijn en reeds compleet en af zijn zoals we nu zijn, maar net als een rups die een vlinder wordt, in staat zijn tot een metamorfose, een transformatie. Dat die wonderlijke transformatie dus wezenlijk deel uitmaakt van ons mens-zijn en we hier onderzoek naar zouden doen met bv. de volgende vragen. Wat is nu precies deze transformatie? Welke voorwaarden zijn er nodig om tot deze transformatie te komen? Wat zijn dan de verschillende stadia van ons mens-zijn? Dat zou voor mij een totaal andere kijk geven op onszelf en op de werkelijkheid. Het zou in ieder geval duidelijk maken dat het dominante groepsdenken met de politieke leiders zoals we die nu kennen niet het eindstadium is van wat wij onze Westerse beschaving noemen. En van waaruit in mijn ogen zoveel ellende en schade voorkomt. Als we ons groepsdenken zouden kunnen zien als slechts het tussen stadium van de rups dan is dat hoopvol, want dan zou je deze fase kunnen beschouwen als wellicht onoverkomelijk, maar wel als mogelijkheid, als potentie van de mens om te transformeren tot een vlinder. En ik zou dan zeggen te transformeren tot een werkelijke individualiteit, die zijn ankerpunt niet langer legt buiten zichzelf, in de groep met zijn opgelegde normen en waarden, maar dit ankerpunt legt in zichzelf, in zijn essentie. In dat deel van zichzelf van waaruit hij als mens is ontstaan, maar waarvan hij in zijn kindertijd net zo onoverkomelijk afgescheiden is geraakt, maar door bv. een persoonlijke crisis uitgenodigd wordt om dat verloren deel weer terug te vinden, te helen en te herstellen.

Laten we hier even op inzoomen, alsof we een insect bekijken met een microscoop. Het is onoverkomelijk dat we in onze kindertijd worden geconfronteerd met de onvolmaakte liefde van in eerste instantie onze ouders. Dat kan in vele vormen, ieder mens heeft daar zijn of haar eigen geschiedenis in. Als klein kind, als baby wellicht, is het onmogelijk om gevoelsmatig dit ontbreken van liefde te kunnen ervaren. Dat is gewoonweg te pijnlijk, te overspoelend. Op dat moment bouwt zich als een mechanisme een verdediging op vanuit de persoonlijkheid, ik noem dat het ego. George Ivanovitsj Gurdjieff, de Armeense leermeester uit begin van de vorige eeuw noemt dit ook wel de valse persoonlijkheid gebaseerd op valse overtuigingen, waarbij het kind de schuld van het ontbreken van liefde op zich neemt en op die manier loyaal blijft aan de ouders, waarvan men een ideaalbeeld vormt. Puur omdat je als kind op dat moment nog volledig afhankelijk bent van je direct omgeving om te overleven. Dit ego vormt het ik waarmee we ons gaan identificeren en in het dagelijkse leven ik tegen zeggen, ook al is het geen onverdeeld ik, maar een ik van vele, verschillende delen. Maar onder dat ik zit dus het gat, het vacuüm van de afgescheidenheid met onze essentie. Dit ik van ons ego is naar buiten gericht om dat gat te vullen om de gevoelens die daarbij horen maar niet te hoeven voelen. Daarom gebruik ik hier ook het woord vacuüm, vanwege de aanzuigende werking die dat gat van afgescheidenheid heeft op alles van buiten. Aandacht, liefde, spullen, carrière, status etc. etc. Dat is individueel zo, maar ook collectief, want dit mechanisme, deze scheefgroei vormt ook de basis van ons kapitalistisch systeem dat de overtuiging heeft dat geld en bezit gelukkig maakt. Het doel is van ons leven. Hoe meer materie je hebt verworven in je leven, hoe gelukkiger je bent en stijgt in status en aanzien. Denk dan nog even aan dat beeld van de rups, dan is dat in dit geval zeer passend, omdat dit rupsje-nooit-genoeg zich vol freet met bladeren om een pop te kunnen vormen, van waaruit de vlinder wordt geboren.

Dat vacuüm is in de meeste gevallen zo automatisch gevuld met van alles van buitenaf, dat we niet eens doorhebben dat hier sprake is van een vacuüm. Maar soms als ik ’s morgens wakker word dan kan er een moment zijn zoals deze week, dat ik onze honden uitlaat in het bos rond ons huis en ik me bewust ben van de aanwezigheid, deze presence, die er is, maar die ik de meeste tijd niet gewaar ben. De grootsheid ervan ontnam me de adem en ik werd even diep geraakt door deze aanwezigheid, die er dus altijd is, maar waarvan ik de meeste tijd afgescheiden ben. Zo kunnen we in een helder moment waarnemen dat de essentie die in ons zit tegelijkertijd ook buiten onszelf aanwezig is. Zo binnen, zo buiten. Het is wel mijn overtuiging dat de ingang naar deze essentie als bron van ons leven, binnen onszelf gezocht dient te worden. Want wat er kan gebeuren op een bepaalt moment in iemands leven, is dat er een gebeurtenis kan plaatsvinden, die een trigger vormt naar de pijn die onder het hierboven beschreven verdedigingsmechanisme verborgen zit. Dit is de pijn van onze persoonlijke geschiedenis van hoe we ons hebben afgescheiden van de essentie. In plaats van deze pijn met het ons bekende patroon te ontwijken, kan er een moment komen dat we dit gevoel van onderliggende pijn juist toelaten en vragen om hulp. Even is er geen muur, geen afweer en kan de hulp van de onvoorwaardelijke liefde in ons toegelaten worden. Dit kan ook gebeuren tijdens een therapeutisch gesprek met een hulpverlener. We ervaren in een moment van overgave dat we worden gekend, dat we worden geliefd, van binnenuit. Dit kan een eerste stroompje vormen van een steeds sterker wordende stroom van innerlijke schoonmaak, heling, transformatie. Ons eigen verhaal is dus het voorwerp van deze transformatie, van waaruit een nieuw, onverdeeld ik wordt gevormd.

De essentie heeft als substantie liefde, niet als een romantisch, symbiotisch beeld, maar als basis, als eerste bouwsteen van alle leven. In de in de essentie gegronde individualiteit, in die ik, zijn we onverdeeld en vinden we onze nieuwe identiteit als mens en zijn we tegelijkertijd verbonden met ieder ander mens, maar ook met het leven zelf en de natuur. Komen we los van de vijandbeelden die we vanuit ons groepsdenken maken en stijgen we uit boven onze angst voor de dood en de angst om uit de groep te vallen. Het individu is vrij, maar niet egoïstisch, juist omdat hij in die essentie verbonden is met zijn naaste, de ander. Hij doet de ander niet aan, wat hij zelf niet aangedaan wil worden, omdat in essentie alles één is. Dit is de parel, de heilige graal waar vele mensen in de geschiedenis naar hebben gezocht, vaak buiten zichzelf, maar waarvan het nu tijd is dat we hier als volgende stap in onze evolutie contact mee gaan maken, in onszelf. Puur, omdat ons oude denken, gebaseerd op het dierlijk en instinctief overleven binnen de groep niet meer werkt, zijn grens heeft bereikt.

Het groepsdenken en massavorming, die met de Coronacrisis zo dominant is geworden en nu met de oorlog in de Oekraïne zich in een andere vorm weer herhaalt, zou je wellicht kunnen beschouwen als de cocon, de pop, die de overgang vormt van de rups, de groepsmens, naar de vlinder, het individu. Zonder waardeoordeel, gelijkwaardig, want zonder rups wordt er geen vlinder geboren. Het lijkt echt alsof we in deze tijd in die overgangsfase zitten van het oude dat niet meer werkt naar het nieuwe dat er nog niet is. Laten we daar hoop uit putten en de grote druk en spanning in deze tijd gebruiken om zelf als mens de weg te zoeken van de transformatie van een rups naar een vlinder. Nogmaals, gelijkwaardig, want zonder rups is er geen vlinder. En zonder groep wordt er geen individu geboren, omdat de grote groepsdruk juist deze metamorfose of transformatie mogelijk maakt.

0 antwoorden

Plaats een Reactie

Meepraten?
Draag gerust bij!

Geef een reactie

Het e-mailadres wordt niet gepubliceerd. Vereiste velden zijn gemarkeerd met *